Οι ιδρυτικοί μύθοι των εθνών

Στο παρόν θέμα θα ασχοληθούμε με τους ιδρυτικούς/καταγωγικούς μύθους των εθνών. Παραθέτω κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα από το βιβλίο του Καθηγητή Ιστορικής Κοινωνιολογίας και Σύγχρονης Κοινωνικής Θεωρίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Π.Λέκκα με τίτλο «Το παιχνίδι με τον Χρόνο».
Ο κ.Λέκκας με μια υπέροχη γραφή, με επιστημονικό τρόπο και έπειτα από εμβριθή μελέτη των ιδρυτικών μύθων των εθνών εγκύπτει στην συνδεσμολογία των μύθων αυτών, οι οποίοι βέβαια είναι ιστορικά προσδιοριστέοι όσον αφορά την γένεσή τους, και έχουν όλοι κοινά γνωρίσματα, συναποτελώντας έτσι το βασικό δομικό στοιχείο ενός παγκοσμίου φαινομένου, του έθνους, με την έννοια που έχει αυτό τους τελευταίους δύο αιώνες. [1]

Με δεδομένο τον παρελθοντικό προσανατολισμό του εθνικισμού, είναι επόμενο τα περισσότερα έθνη να φαντάζονται τους εαυτούς τους ως συλλογικότητες που κατάγονται από κοινούς προγόνους [2].
Καμία εθνικιστική ιδεολογία δεν μπορεί να υποστηρίξει σοβαρά ότι ολόκληρο το εθνικό σώμα εξ ονόματος του οποίου ομιλεί, έλκει απευθείας την καταγωγή του από κάποια φυλετικώς ανόθευτη ιστορική κοινότητα του παρελθόντος. Η υπεράσπιση μιας τέτοιας θέσης θα συνεπαγόταν απαντήσεις σε ενοχλητικά ερωτήματα σχετικά με την υποτιθέμενη «μόνωση» του οικείου έθνους από εξωγενείς επιδράσεις και επιμιξίες-απαντήσεις, που αναπόφευκτα θα υπονόμευαν την αξιοπιστία και την απήχηση του εθνικιστικού μηνύματος. Περιττεύει ίσως εδώ η αναφορά στην ιδεολογική χρεωκοπία της ναζιστικής εκδοχής του γερμανικού εθνικισμού εξαιτίας της αγκίστρωσής της σε φυλετικά επιχειρήματα.
Έτσι, οι καταγωγικοί μύθοι όταν διατυπώνονται με φυλετικούς όρους (λ.χ. Φυλή, Γένος), έχουν κατά βάθος πολιτισμικό περιεχόμενο. Υπογραμμίζουν δηλαδή όχι τόσο την απαρχή κάποιας αμιγούς φυλετικής προέλευσης του έθνους όσο την σύλληψη της αναλλοίωτης πολιτισμικής του αυτοπροσωπίας ανά τους αιώνες [3].
Οι διάφοροι μύθοι που κρυσταλλώνονται περί την καταγωγή του έθνους είναι δηλωτικοί της βούλησής του να υπάρξει από εδώ και στο εξής.
Εδώ βρίσκεται το βαθύτερο νόημα στις ανασκαλεύσεις του παρελθόντος από την νεωτερική ιδεολογία του εθνικισμού: ορίζοντας την γενέθλια ή ιδρυτική «στιγμή» του έθνους, οι μύθοι των προγόνων χαρακτηρίζονται από έντονη διδακτική φόρτιση, συμπυκνώνοντας παραδείγματα προς μίμηση και πρότυπα δράσης. [4]




Πόσο μακριά στον χρόνο τοποθετείται αυτή η «στιγμή»; Η απάντηση στο συγκεκριμένο ερώτημα εξαρτάται, κατά περίπτωση, από το πρόσφορο υλικό που μια εθνικιστική ιδεολογία έχει στην διάθεσή της ή καταφέρνει να ιδιοποιηθεί από την δεξαμενή του παραδοσιακού παρελθόντος το οποίο, ας μην λησμονούμε, θεωρείται ότι υπήρξε ανέκαθεν «εθνικό».
Έτσι, οι Φινλανδοί μπορούν ευχερώς να επικαλούνται το έπος της Καλεβάλα [5] και να το τοποθετούν τις ρίζες του έθνους τους στην Εποχή του Σιδήρου. Το γεγονός ότι η παράδοση στην οποία παραπέμπουν δημιουργήθηκε μόλις το 1835 δεν συνιστά φυσικά κώλυμα- απλώς αντιμετωπίζεται σαν άλλη μια στιγμή εθναφύπνισης.
Το παράδειγμα των Φινλανδών και της Καλεβάλα ακολουθούν και οι γείτονές τους Εσθονοί, με τον Γιό του Καλεβί (Kalevipoeg)[6], ένα ακόμη έπος που θεωρείται η βάση για την αναδρομή στους προϊστορικούς χρόνους ώστε να αποδειχθεί και η δική τους μακραίωνη εθνική καταγωγή. Αδιάφορα βέβαια από την «ασήμαντη» λεπτομέρεια ότι πρόκειται για συμπίλημα προφορικών παραδόσεων που συγκεντρώθηκαν και συμπληρώθηκαν εντέχνως μόλις στα μέσα του 19ου αιώνα, ενώ μέχρι τότε οι σημερινοί Εσθονοί δεν διέθεταν ούτε καν ξεχωριστό εθνώνυμο.
Έκτοτε όμως, όπως ήταν αναμενόμενο, φρόντισαν να σφραγίσουν τα κενά στην μακραίωνη συνέχεια της εθνικής παρουσίας τους. Προέβησαν αναδρομικά στην εθνική τους διαφοροποίηση από τους μη ιθαγενείς που είχαν ζήσει κατά καιρούς στα εδάφη τους (Γερμανούς αστούς, Σουηδούς αριστοκράτες, Ρώσους γραφειοκράτες) και συνέλεξαν τα τεκμήρια της διαφορετικότητάς τους στο Εθνογραφικό Μουσείο του Τάρτου [7] όπου καθένα από τα εκατό χιλιάδες ευρήματα αντιστοιχεί σε δέκα περίπου μέλη του μικροσκοπικού αυτού έθνος του ενός εκατομμυρίου. [8]
Παρόμοια παραδείγματα σημαίνουν ότι ο εθνικισμός είναι έτοιμος να αξιοποιήσει κάθε νέο στοιχείο ή εύρημα που θα επιβεβαιώνει την ειλημμένη απόφασή του να υπερασπιστεί την αρχαιότητα του έθνους που εκπροσωπεί, την ακλόνητη βεβαιότητά του ότι όντως ομιλεί εξ ονόματος μιας αναλλοίωτης οντότητας με βαθιές ρίζες στο παρελθόν. Το παράδειγμα της Ζιμπάμπουε επιβεβαιώνει με ακραίο τρόπο αυτό ακριβώς το σημείο.
Ο αγώνας εναντίον των αποικιοκρατών λευκών στο δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα, επενδύθηκε αναδρομικά με τις ανακαλύψεις του Ελλειπτικού Ναού και των τειχών της αρχαίας Μεγάλης Ζιμπάμπουε. Κι έτσι, οι παλιές φυλές ανακάλυψαν ότι ανέκαθεν αποτελούσαν έθνος.
Το Σώλσμπερυ (αρχικά μια κωμόπολη που είχε ιδρυθεί από τους Βρετανούς και είχε πάρει το όνομά της προς τιμήν του πρωθυπουργού της ακμής του βρετανικού ιμπεριαλισμού) μετατράπηκε σε Χαράρε. Και η Ροδεσία (αρχικά τοπωνύμιο μιας διοικητικής περιφέρειας της αποικίας του Ακρωτηρίου στην οποία ο Σέσιλ Ρόουντς είχε, με “μνημειώδη σεμνότητα” δώσει το όνομά του) έγινε Ζιμπάμπουε- ένα νέο εθνικό κράτος που περιέχει ένα ακόμη “αρχαίο” έθνος”. [9]
Τέτοια παραδείγματα σημαίνουν όμως και κάτι ακόμη. Ότι αυτή η ιδεολογική τάση να εξωθείται η καταγωγική αφετηρία του έθνους στο όλο και πιο μακρινό παρελθόν υποκρύπτει μια δυναμική, ευμετάβλητη και αναπόφευκτα αντιφατική διαδικασία ιστορικής αναζήτησης: ένα εσωτερικό στοίχημα πλειοδοσίας ανάμεσα στους λόγιους φορείς της ιδεολογίας, ιστορικούς, αρχαιολόγους, λαογράφους, δημοσιογράφους και πολιτικούς που απαρτίζουν την λεγόμενη «εθνική διανόηση». Γι’αυτό συχνά παρατηρούμε τόσες παλινωδίες στις εθνικιστικές έρευνες για όλο και πιο μακρινούς εστιακούς προγόνους.
Ας θυμηθούμε εδώ τις εντυπωσιακές παλινδρομήσεις του τουρκικού εθνικισμού, όπου Οσμανλήδες και Σελτζούκοι συνωθούνται με Χετταίους και Σουμέριους, με Ασσύριους και Τρώες, με Φρύγες και Λυδούς.
Όλοι τους έχουν παίξει κατά καιρούς ρόλο στο παιχνίδι της συγκεκριμένης εθνικιστικής ιδεολογίας με τον χρόνο, συνωστιζόμενοι στο άρμα των εστιακών προγόνων του σύγχρονου τουρκικού έθνους.
Η εκάστοτε προτεραιότητα ενός παραδοσιακού πολιτισμού έναντι των άλλων εξαρτάται από πλειάδα συγκυριακών παραγόντων: από τα ευρήματα της αρχαιολογικής σκαπάνης, από την φαντασία των απολογητών της εθνικιστικής ιδεολογίας, από την κυμαινόμενη ευπιστία των μελών του εθνικού σώματος ανάλογα με τις περιστάσεις, από τις δυνατότητες του εθνικού κράτους να επιβάλλει τις απόψεις του για την επίσημη εκδοχή της τουρκικής ιστορίας στην εκπαίδευση, στα γράμματα και στην συλλογική συνείδηση και, τέλος, από τους ευρύτερους προσανατολισμούς και τις πολιτικές επιδιώξεις της εθνικιστικής ιδεολογίας –άλλοτε στραμμένης προς το Τουράν, άλλοτε προς την γη της Ανατολίας κι άλλοτε πάλι προς την Δύση. [10]
Ανάλογες, αν όχι τόσο εντυπωσιακές, ταλαντεύσεις παρατηρούμε και σε λιγότερο νεοπαγείς ή «εξωτικούς» εθνικισμούς. Ο 19ος αιώνας βρίθει παραδειγμάτων από τους ιδεολογικούς επαμφοτερισμούς ανάμεσα στους Φράγκους και τους Γαλάτες προγόνους του σύγχρονου γαλλικού έθνους, ενόσω από την πλευρά του ο γερμανικός εθνικισμός έφθανε την δική του αναζήτηση μέχρι την αντίσταση των γερμανικών φύλων ενάντια στην Ρώμη στον 1ο και 2ο αιώνα π.Χ. [11].
Για τουλάχιστον εξήντα αιώνες γραπτής ιστορίας, ο πόλεμος δεν ήταν γενικά μεταξύ εθνοτήτων σαν αυτές που εξαπέλυσαν πολέμους στους τελευταίους δύο αιώνες, αλλά μεταξύ πόλεων και επαρχιών ή μεταξύ διεθνικών αυτοκρατοριών ή θρησκειών.
Ο κατακτήσεις της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, οι πολυαίμακτες διενέξεις ανάμεσα στις ελληνικές πόλεις-κράτη, οι ιδιωτικές φεουδαλικές διαμάχες του Μεσαίωνα, η παρατεταμένη σταυροφορική διένεξη της Χριστιανοσύνης με το Ισλάμ είχαν λιγότερο τον χαρακτήρα του σύγχρονου εθνικισμού, όσον αυτόν του αρχαίου ή μεσαιωνικού κοσμοπολιτισμού ή τοπικισμού. [12]



Mahabarata scene, Batu Caves, near Kuala Lumpur Malaysia

Ο ινδικός εθνικισμός, όταν δεν αναζητεί τις ρίζες του σύγχρονου έθνους στα έπη της Ραμαγιάνα και της Μαχαμπαράτα, ικανοποιείται με την ινδουιστική αυτοκρατορία του Ασόκα στον 3ο π.Χ. αιώνα, λησμονώντας την καταλυτική για την ινδική εθνογένεση επίδραση της βρετανικής αποικιοκρατίας ή την νεωτερική εθνικοποίηση της θρησκευτικής διαφοράς των ινδουιστών (και μετέπειτα Ινδών) από τους Μουσουλμάνους (και μετέπειτα Πακιστανούς).
Ο εβραϊκός εθνικισμός τοποθετεί τους ιδρυτικούς του μύθους άλλοτε στην καταστροφή του δεύτερου Ναού του Σολομώντα από τους Ρωμαίους τον 2ο αιώνα μ.Χ. άλλοτε στην καταστροφή του πρώτου Ναού από τους Βαβυλώνιους και την εξορία των Ιουδαίων τον 6ο αιώνα π.Χ. κι άλλοτε ακόμη μακρύτερα, στην Έξοδο από την Αίγυπτο ή στους «πατριάρχες» του (σύγχρονου πάντα) εβραϊκού έθνους, στον Αβραάμ και τους γόνους του [13].

Για τους προτεστάντες του Όλστερ, οι πρόγονοί τους δεν ήταν πρεσβυτεριανοί έποικοι που ήρθαν στην Ιρλανδία από την Σκωτία στις αρχές του 17ου αιώνα, αλλά μέλη ενός προχριστιανικού βρετανικού φύλου. Οι Ιρλανδοί εθνικιστές του Νότου πάλι, οι καθολικοί, πίστευαν ότι η γλώσσα στον κήπο της Εδέμ ήταν κελτική.


Ο Καρλομάγνος επισκέπτεται τον πάπα Ανδριανό Α'

Στο εσωτερικό του αγγλικού εθνικισμού τον 19ο αιώνα, διατυπώνονταν αντικρουόμενες απόψεις για το κατά πόσον οι Άγγλοι προέρχονται από τα γερμανικά φύλα ή από τους απογόνους του Αινεία της Τροίας.
Στον κορεατικό εθνικισμό, ο μυθικός πρόγονος είναι ο Τανγκούν, γιος αρκούδας, που φέρεται να ίδρυσε την πρώτη κορεατική δυναστεία την τρίτη χιλιετία π.Χ.
Άραβες εθνικιστές τον καιρό του μεσοπολέμου αναζητούσαν τις ρίζες του πανάρχαιου έθνους τους στον Χαμουραμπί.
Για τον Βουκ Κάρατζιτς, ο σερβικός πολιτισμός είχε ηλικία πέντε χιλιετηρίδων και υπήρξε ο λαμπρότερος όλων, ενώ ο Ιησούς και οι Απόστολοι μιλούσαν σερβικά.
Για τους ιδρυτικούς μύθους του ελληνικού έθνους βλ. προηγούμενο θέμα που είχα αναρτήσει: http://dimitrisdoctor2.blogspot.com/2008/05/blog-post_16.html

Ως επίλογο, παραθέτω τον υπέροχο επίλογο του βιβλίου του κ.Λέκκα:

«Ο ίδιος τρόπος με τον οποίο σκεφτόμαστε για τον κόσμο μας και για τον εαυτό μας μέσα σε αυτόν, έχει αφομοιώσει το παράξενο και αντιφατικό παιχνίδι του εθνικισμού με τον χρόνο. Ένα παιχνίδι που άλλοτε αποδεικνύεται παράγοντας κοινωνικής συνοχής και σταθερότητας κι άλλοτε παράγοντας κινδύνου και αναταραχής.
Ένα παιχνίδι που αναδεικνύει την εγωιστική ανασφάλεια του ανέστιου ανθρώπου της νεωτερικότητας, ενόσω του εμπνέει ένα ασύγκριτο πνεύμα ηρωισμού και αυταπάρνησης.
Ένα παιχνίδι που προσφέρει στον σύγχρονο άνθρωπο μη μεταφυσικές εξηγήσεις για τον κόσμο και προτροπές για το τι μπορεί και πρέπει να επιτύχει ο ίδιος με τις πράξεις του, ενώ αυτό που κάνει δεν είναι παρά να αφηγείται ένα υποκατάστατο θείου δράματος.
Ένα παιχνίδι συναρπαστικό στην κριτική του ανάλυση, η οποία είναι υποχρεωμένη να αναδεύσει τον θολό πυθμένα της ίδιας μας της σκέψης» [14].

doctor

______________________________________________

[1] Π.Λέκκας, «Το παιχνίδι με τον χρόνο» σ. 167-75. Σχετικά με το προαναφερθέν βιβλίο αλλά και με τον συγγραφέα του είχα ανεβάσει σχετικό θέμα: http://dimitrisdoctor2.blogspot.com/2007/12/blog-post_3319.html
[2] M.Weber, Economy and Society, τόμος 1, σ,389.
[3] Τον κατ’ουσίαν πολιτισμικό χαρακτήρα των φυλετικών επιχειρημάτων του εθνικισμού είχε πρώτος επισημάνει ο Otto Bauer στην ρηξικέλευθη για τον μαρξισμό πραγματεία του για το έθνος, The concept of the Nation, σ.103. Για το ίδιο σημείο, βλ.επίσης F.Hertz, Nationality in History and Politics, σ.56-61, L.W.Doob, Patriotism and Nationalism, σ.237, Β.Anderson, Imagined Communities, σ.135-6, Ε.Hobsbawm, Nations and Nationalism since 1780, σ.63-5 και G.L. Mosse, Racism and Nationalism, σ.163-73.
[4] Α.D. Smith, National identity and myths of ethnic decent, σ.118.
[5] Η Καλεβάλα αποτελεί έργο του λαογράφου και φιλόλογου Ελίας Λένροτ, ο οποίος συνέλεξε σύντομες μπαλάντες από την προφορική παράδοση και τις συνέραψε το 1835 σε ενιαίο αφήγημα με δικές του λυρικές συμπληρώσεις. Το ενιαίο αυτό «εθνικό» έπος επεξέτεινε περαιτέρω το 1849.
[6] Το έπος του Kalevipoeg αποτελεί έργο του ιατρού και λαογράφου Φρίντριχ Ράινχολντ Κρόιτσβαλντ, ο οποίος δημιούργησε τα δημώδη τραγούδια που είχε συλλέξει, συμπληρωμένα με την δική του συνεκτική ποίηση, από το 1857 έως το 1861. T.U. Raun, Estonia and the Estonians, σ.56.
[7] Founded in Tartu in 1909, the Estonian National Museum was dedicated to the memory of Jakob Hurt, one of the greatest Estonian collectors of folklore. The museum was to be so authoritative and comprehensive an institution that it could simply have been called the Estonian Museum (much like the British Museum, the Russian Museum). http://www.erm.ee/?lang=ENG
[8] Ε.Gellner, “Reply: Do nations have navels?”, σ.367-8.
[9] T.Pakenham, The scamble for Africa, σ.375-85.
[10] Για την αναδρομή του τουρκικού εθνικισμού στους Χετταίους και τους Σουμέριους, βλ.μεταξύ άλλων H.Seton-Watson, Nations and States, σ.259. Για την διαμόρφωση της τουρκικής εθνικής ταυτότητας, βλ. προηγούμενο σχετικό θέμα: http://dimitrisdoctor2.blogspot.com/2007/11/blog-post_4979.html
[11] J.A. Fishman, Language and Nationalism, σ. 99.
[12] C.H.Hayes, Nationalism, Historical Development, σ.240.
[13] Η συντηρητική πτέρυγα των «ορθόδοξων» Ισραηλιτών που υπογραμμίζει την κληρονομιά του Μωυσή, αντιμάχεται την κοσμική και σοσιαλίζουσα πτέρυγα των «πατέρων του έθνους» (όπως ο Μπεν Γκουριόν) που αποδίδει έμφαση στο ανεξάρτητο βασίλειο του Δαυίδ και του Σολομώντα. Οι εντάσεις συνεχίζουν να διχάζουν και την σημερινή ισραηλινή κοινωνία αντανακλώντας διαφορετικές απόψεις για την αυτοπροσωπία και το μέλλον της. Βλ.σχετικά, V.R. Dominguez, “The politics of heritage in contemporary Israel”, σ.136-43, και R.Paine, “Israel: Jewish identity and competitionn over tradition”, σ.128-32.
[14] Π.Λέκκας, «Το παιχνίδι με τον χρόνο», σ.257.

Λόρδος Βύρων

Το σημερινό θέμα έχει να κάνει με την σκιαγράφηση μιας μεγάλης προσωπικότητας, του λόρδου Βύρωνα [1]. Βασική πηγή του κειμένου ο Samuel Gridley Howe [2] και το έργο του «Σκιαγραφία της Ελληνικής Επανάστασης (1827)» που με γλαφυρότητα παραθέτει πολύ χρήσιμα στοιχεία για τη ζωή αυτού του μεγάλου φιλέλληνα. Δυστυχώς ο λόρδος Βύρων δεν απέκτησε ποτέ την θέση που του άρμοζε στην θέση των ηρώων της Επανάστασης του 1821.

Η εθνική ιστοριογραφία ανέδειξε (και αντίστοιχα η ελληνική πολιτεία τίμησε και τιμά) ως ήρωες αμφιλεγόμενες προσωπικότητες που κινήθηκαν περισσότερο από προσωπικό συμφέρον παρά από αγάπη για την πατρίδα και που σε κρίσιμες στιγμές προτίμησαν το «ίδιον» από το «γενικό» συμφέρον. [3]
Το 1824 σημαδεύεται από ένα πολύ σημαντικό γεγονός για την Ελλάδα και ακόμα πιο ενδιαφέρον για τον υπόλοιπο κόσμο. Πρόκειται για την άφιξη του Λόρδου Βύρωνα. Για τον Βύρωνα, Η Ελλάδα είχε κάποιο ιδιαίτερο και συγκινητικό ενδιαφέρον. Στην παιδική του ηλικία είχε νιώσει μεγάλο θαυμασμό για το πνεύμα και τη φιλοκαλία του λαού της Αρχαίας Ελλάδας που, φυσικά o καθένας μπορεί και πρέπει να νιώσει, αν διεισδύσει στο κλασικό της πνεύμα. Στην εφηβική του ηλικία, είχε μεταβεί για προσκύνημα στη θρυλική αυτή χώρα. Παρατήρησε με το θαυμασμό του ποιητή τα γραφικά τοπία της. Έσκυψε με σεβασμό πάνω στους τάφους των ηρώων της. Και ήταν πλημμυρισμένος από γλυκιά μελαγχολία όταν έγραφε:
«Κρύα καρδιά έχει αυτός που σε βλέπει όμορφη Ελλάδα
Και δεν αισθάνεται σαν εραστής
Επάνω στην τέφρα των αγαπημένων του.
Νεκρό είναι το μάτι που δεν θα θρηνήσει
Βλέποντας τα γκρεμισμένα τείχη σου
και τους χορταριασμένους βωμούς σου πεσμένους». [4]

Childe Harold's Pilgrimage by J.M.W. Turner, 1823

Ποτέ δεν εκφράστηκαν άλλοι για την Ελλάδα με καλύτερο τρόπο από αυτόν του Βύρωνα:
«Είναι η Ελλάδα, μα όχι ζωντανή πια,
Τόσο γλυκιά στην παγωνιά της,
Τόσο θανάσιμα όμορφη». [5]

Αυτά τα αισθήματα ένιωθε, καθώς στεκόταν ανάμεσα στα ερείπια του Παρθενώνα, και γύρω στους άλλους ναούς, που υπέστησαν αμέτρητων χρόνων τις επιδρομές και διατηρούν ακόμη ανεξίτηλα τα ίχνη απ’ το παλιό τους μεγαλείο και την απαράμιλλη ομορφιά τους.
Εκεί το μυαλό του Βύρωνα γέννησε χίλιες δύο σκέψεις και εκεί πλημμύρισε η ψυχή του από απέραντο θαυμασμό για την Ελλάδα, για την οποία έδωσε κι αυτή ακόμη τη ζωή του, πεθαίνοντας με τ’ όνομά της στα χείλη του.

Ο λόρδος Βύρων στο Μεσολόγγι.

Παρακολούθησε με αγωνία την εξέλιξη των γεγονότων και πείσθηκε ότι το ξεσήκωμα ήταν γενικό και σταθερό και πως μπορούσε κι αυτός κάτι να προσφέρει. Κι έτσι αποφάσισε να συνδέσει την τύχη του με αυτήν της Ελλάδας. Η απόφασή του δεν ήταν επιπόλαιη και απερίσκεπτη. Ο Βύρωνας δεν μπλέχτηκε στην περιπέτεια, όπως πολλοί πίστεψαν, διακατεχόμενος μόνο από τον ενθουσιασμό του ποιητή. Κάθε άλλο. Μελέτησε το ζήτημα αυτό ψύχραιμα, ζήτησε από παντού πληροφορίες και ύστερα αποφάσισε να αναμιχθεί, κι αυτό τον τιμά. Κι ενώ άλλοι που ανακατεύτηκαν από πρόσκαιρο ενθουσιασμό, ύστερα απογοητεύτηκαν, ο Βύρωνας, έξυπνος και γεμάτος πάθος, έδειξε ψυχραιμία και σύνεση σε κάθε του κίνηση.
Είχε διαδοθεί ότι ο Βύρωνας έφερνε τεράστια ποσά και το κάθε κόμμα φιλοδοξούσε να εξασφαλίσει τη μεγαλύτερη μερίδα. Ο Βύρωνας ύστερα από ανάλυση της κατάστασης, πείστηκε μόνος του ότι η Δυτική Ελλάδα ήταν το μέρος που χρειαζόταν την βοήθειά του.

Το Μεσολόγγι, λοιπόν, ήταν το μέρος που θα’πρεπε να αγωνιστεί και να σώσει κι έτσι ετοιμάστηκε να πάει εκεί. Ο Βύρωνας είχε ήδη δώσει στην κυβέρνηση σημαντικότατη βοήθεια. Ανάμεσα στα άλλα, ένα δάνειο από 30.000 δολάρια που κανένας άλλος δεν θα της έδινε και μάλιστα με ελάχιστες πιθανότητες να του επιστραφούν.
Διορίστηκε από την κυβέρνηση καπετάνιος 3.000 αγωνιστών και ανέλαβε να εξοπλίσει και να διατρέφει με προσωπικά του έξοδα 500 άνδρες [6].

Αμέσως καταπιάστηκε με αυτό το έργο και παρακολουθούσε προσωπικά ο ίδιος την εκπαίδευσή τους. Ο φιλέλληνας ταγματάρχης William Parry γράφει σχετικά:

«Δημιούργησε σιδηρουργεία στο Ναύσταθμο, όπου προσέλαβε εξειδικευμένους εργάτες, και το καθετί γινόταν με μεγάλη προσπάθεια και μεθοδικότητα. Ο αγγλικός λαός που διασκέδαζε παλαιότερα με τις αλλεπάλληλες ιδιορρυθμίες και εκκεντρικότητες του Λόρδου Βύρωνα, αγνοούσε σε ποιες θυσίες και στερήσεις υποβαλλόταν για να βοηθήσει την υπόθεση της Ελλάδας. Μας ενθάρρυνε σε όλες τις δραστηριότητές μας και, το πιο σημαντικό, ξόδευε προκαταβολικά όσα χρήματα χρειάζονταν για να προοδεύσει ο Αγώνας». [7]

Το μεγάλο λάθος του Βύρωνα υπήρξε η συγκρότηση του στρατιωτικού σώματος Σουλιωτών. Οι Σουλιώτες αναμφισβήτητα ήταν οι πιο γενναίοι Έλληνες και κράτησαν αυτόν τον τίτλο για πολλά χρόνια. Ποτέ δεν έσκυψαν το κεφάλι στους Τούρκους. Ούτε αυτοί ούτε οι πρόγονοί τους πλήρωσαν ποτέ το ατιμωτικό χαράτσι. Από τα πολύ παλιά χρόνια, έζησαν ελεύθεροι στα απρόσιτα βουνά τους, επιδεικνύοντας τέλεια περιφρόνηση και παντοτινή εχθρότητα για τους Οθωμανούς. Ήταν ατρόμητοι και σταθεροί στην ώρα του κινδύνου, αλλά δεν μπορούσαν να ανεχθούν κανενός είδους πειθαρχία. Δεν έκαναν ποτέ κάτι παρά τη θέλησή τους και δεν ακολουθούσαν κανέναν οπλαρχηγό, παρά μόνο για όσο καιρό τους πλήρωνε.
Ο Βύρωνας αγωνίστηκε με πάθος για την υπόθεση στην οποία είχε ακράδαντα πιστέψει. Δαπανούσε κάθε ημέρα σημαντικά χρηματικά ποσά κι ένας λεπτομερής λογαριασμός προς το συνταγματάρχη Στάνχοπ και τους άλλους μας δείχνει ότι τα ποσά αυτά ήταν πολύ μεγαλύτερα από ότι πίστευε ο κόσμος. Τα έξοδά του έφταναν τις 2.000 δολάρια τη βδομάδα, μόνο για το συσσίτιο. Δεν κουράστηκε ποτέ, προσπαθώντας να συμφιλιώσει τους διάφορους οπλαρχηγούς. Και είχε συμφωνήσει να πάει με τον Μαυροκορδάτο σε ένα πολεμικό συμβούλιο στα Σάλωνα, για να δουν πως θα υπερνικούσαν αυτές τις δυσκολίες. Ούτε για μια στιγμή δεν απογοητεύτηκε και δεν σκέφτηκε να παραιτηθεί. Έγραφε σε έναν φίλο του στην Ζάκυνθο: «[…] Τώρα, γράφοντάς σου αυτά, γνωρίζω για τις δυσκολίες, τις διαφορές και τα ελαττώματα των Ελλήνων. Αλλά κάθε λογικός άνθρωπος, πρέπει να τα παραβλέπει».
Τα αισθήματα και οι απόψεις του δεν μπορούν να γραφτούν καλύτερα και σαφέστερα παρά στη γλώσσα του:

«Θα μείνω εδώ ώσπου να βεβαιωθώ ότι ή η Ελλάδα θα αποτινάξει τον τουρκικό ζυγό ή θα πέσει πάλι στην εξουσία τους. Όλα τα εισοδήματά μου θα δαπανηθούν γι’αυτόν τον σκοπό. Ό,τι προσφέρω από το δικό μου εισόδημα και τις προσωπικές μου προσπάθειες, θα τα δώσω με την ευχαρίστησή μου».
Ο συνταγματάρχης Στάνχοπ [8] δεν υπήρξε ούτε θαυμαστής του Βύρωνα ούτε κόλακας, και ήταν ένα αξιοσέβαστο πρόσωπο. Έτσι, οι κρίσεις του για τον Βύρωνα, όπως στο παρακάτω στιγμιότυπο, είναι αμερόληπτες:

«Ο Λόρδος Βύρωνας ήταν ιππότης μέχρις υπερβολής. Αυτό θα μπορούσε να τον κάνει να πέσει στην εκτίμηση των ανθρώπων, αν δεν είχε δώσει εξαιρετικά δείγματα θάρρους, π.χ. μόλις συνήλθε από την πρώτη προσβολή της αρρώστιάς του [9], κι αυτό συνέβη στο δωμάτιό μου, ρωτούσε επίμονα το γιατρό με τη μεγαλύτερη αταραξία, αν διέτρεχε κίνδυνο. Αν ναι, τον παρακαλούσε να του το πει, γιατί δε φοβόταν καθόλου το θάνατο. Λίγο ύστερα από αυτόν τον φοβερό παροξυσμό, κατέπεσε στο κρεβάτι λιπόθυμος από την αιμόπτυση, με το νευρικό του σύστημα εξουθενωμένο. Τότε, οι ατίθασοι Σουλιώτες, με σκονισμένες τις λαμπερές στολές τους, όρμησαν μέσα στο διαμέρισμά του, κραδαίνοντας τα ακριβά τους άρματα, φωνάζοντας και διεκδικώντας τους μισθούς τους. Ο Βύρωνας, σοκαρισμένος από το γεγονός αυτό, που δεν το περίμενε, φάνηκε να συνέρχεται. Και όσο πιο πολύ μανιασμένα συμπεριφέρονταν οι Σουλιώτες, τόσο η ψυχραιμία του θριάμβευε και ανακτούσε το ηθικό του. Η σκηνή, αληθινά, ήταν υπέροχη».

Και συνεχίζει ο Στάνχοπ:

«Ο νέος σοβαρός σκοπός που έθεσε στη ζωή του ο Λόρδος Βύρωνας ξύπνησε τις καλύτερες και ευγενέστερες ικανότητές του. Και παρά τις επιπολαιότητές του, η διαγωγή του ήταν πάντα ανάλογη με τις αρχές που υποστήριζε. Είχε πολλές δυσκολίες να υπερπηδήσει, ιδιαίτερα με τους απειθάρχητους Σουλιώτες. Τις ξεπέρασε όλες μία προς μία και ετοιμαζόταν να βαδίσει κατά της Ναυπάκτου [10], όταν τον προσέβαλε η αρρώστια, που εξελίχθηκε μοιραία γι’αυτόν, μέσα σε δέκα μέρες. Ο θάνατος υπήρξε μεγάλο πλήγμα για την Ελλάδα. Η εκδήλωση των αισθημάτων συμπαθείας στο σύντομο χρονικό διάστημα της αρρώστιάς του, είναι η τρανή απόδειξη για τη θέση που κατείχε ο Βύρωνας στις καρδιές των Ελλήνων. Αμέσως μόλις μαθεύτηκε ο θάνατός του, ο Μαυροκορδάτος εξέδωσε προκήρυξη για να ρυθμιστούν οι διατυπώσεις της κηδείας. Αλλά δεν ήταν μόνο οι πολιτικές, θρησκευτικές και στρατιωτικές τελετές, που έδειχναν την απήχηση που είχε στους Έλληνες ο θάνατος του Βύρωνα. Το γενικό πένθος εκδηλώνονταν σε όλες τις κοινωνικές τάξεις. Κάθε πρωί, στο διάστημα της αρρώστιας του, πλήθος κόσμου συνέρρεε έξω από το σπίτι του, να μάθει την πορεία της αρρώστιάς του και ο συνηθισμένος πρωινός χαιρετισμός είχε αντικατασταθεί με την αγωνιώδη ερώτηση: «Πως πάει ο Βύρωνας;». Μια βαριά ατμόσφαιρα απλωνόταν σε όλο το Μεσολόγγι, που γινόταν πιο αισθητή γιατί συνέπεσε με τις γιορτές του Πάσχα, που σε αυτές οι Έλληνες έδιναν πιο μεγάλη θρησκευτική σημασία».

Statue of Lord Byron, one of the most beautiful statues in Athens, Greece

Ο φίλος του, κόμης Γκάμπα (Conte Pietro Camba) γράφει:

«21η Απριλίου. Όλη αυτή την ημέρα και την επομένη, μια σιωπή θανάτου διαπερνούσε όλη την πόλη. Σκεπτόμαστε να τον κηδέψουμε στις 21, αλλά η συνεχής βροχή μας εμπόδισε. Την επομένη, 22, οπωσδήποτε προετοιμαστήκαμε για να εκπληρώσουμε το θλιβερό αυτό καθήκον, με τα πενιχρά μέσα που διαθέταμε. Στη μέση της ταξιαρχίας του, των κυβερνητικών τμημάτων και όλου του πληθυσμού, στους ώμους των αξιωματικών του, που κάθε τόσο τους αντικαθιστούσαν άλλοι, το πολύτιμο λείψανο μεταφέρθηκε στην εκκλησία, όπου ήταν θαμμένοι ο Μάρκος Μπότσαρης και ο στρατηγός Νόρμαν. Εκεί ακουμπήσαμε το φέρετρο, που ήταν μια ξύλινη κακοφτιαγμένη κασέλα. Ένας μαύρος μανδύας χρησιμοποιήθηκε για σάβανο και πάνω σε αυτό βάλαμε ένα κράνος, ένα ξίφος, και ένα στεφάνι από δάφνη. Καμιά άλλη πένθιμη πομπή δεν θα μπορούσε να αφήσει τέτοιαν εντύπωση, ούτε μπορούμε να περιγράψουμε την συγκίνηση αυτής της τόσο απλής τελετής. Η αγριάδα και η ερημιά του τοπίου, οι άξεστοι και αγριωποί πολεμιστές τριγύρω μας, το βαθύ και απροσποίητο πένθος τους, οι χαμένες ελπίδες τους, οι ανησυχίες τους και τα βαριά προαισθήματα που διάβαζες σε κάθε πρόσωπο, όλα μαζί παρουσίαζαν την πιο συγκινητική και επιβλητική εικόνα που είδα γύρω από τον τάφο ενός μεγάλου άνδρα».[11]

Η επίσημη πολιτεία (Προσωρινή Διοίκηση της Ελλάδος) εξέδωσε την προκήρυξη του Μαυροκορδάτου:

Προκήρυξη του Μαυροκορδάτου
Απρίλιος 1824
Προσωρινή Διοίκησις της Ελλάδος

Αι παρούσαι χαρμόσυναι ημέραι έγιναν δι’όλους ημάς, ημέραι πένθους. Ο Λόρδος Βύρων επέρασεν σήμερον εις την άλλην ζωήν, περί τας ένδεκα ώρας το εσπέρας, μετά μίαν ασθένειαν φλογιστικού ρευματικού πυρετού δέκα ημερών.
[…] Δυνάμει του υπ’αρ.314 και ημ.15 Οκτωβρίου θεσπίσματος του Βουλευτικού Σώματος διατάσσεται:
α) Αύριον, μόλις ανατείλη ο ήλιος να πέσουν από το μεγάλο κανονιοστάσιον του τείχους αυτής της Πόλεως 37 κανονιές (μία το κάθε λεπτό) κατά τον αριθμόν των χρόνων της ζωής του αποθανόντος.
β) Όλα τα υπουργεία, διά τρεις ημέρας κατά συνέχειαν, να κλεισθούν, εμπεριεχομένων και των κριτηρίων.
γ) Να κλεισθούν όλα τα εργαστήρια εκτός εκείνων, όπου πωλούνται τροφαί και ιατρικά, και να λείψουν τα μουσικά παιχνίδια, οι συνηθισμένοι εις αυτάς ημέρας χοροί, να παύσουν τα φαγοπότια εις τα κρασοπωλεία, και κάθε άλλο είδος ξεφαντώματος.
δ)Να γενή 21 ημέρας γενική πενθηφορία.
ε) Να γίνουν επικήδειοι δεήσεις εις όλας τας Εκκλησίας.

Εν Μεσολογγίω τη 7η Απριλίου 1824 (σ.σ. η ημερομηνία είναι με βάση το παλαιό ημερολόγιο)
Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος
Ο Γραμματεύς Γεώργιος Πραΐδης

Εκ της Τυπογραφίας Δ.Μεσθενέως

Lord Byron on His Deathbed, by Joseph-Denis Odevaere, c 1826

Ο Σπυρίδων Τρικούπης, Έλληνας με ρητορικό ταλέντο, εξεφώνησε τον επικήδειο [12], τον οποίο παραθέτω αυτούσιο [13]:

«Τι ανέλπιστον συμβεβηκός! Τι αξιοθρήνητον δυστύχημα! Ολίγος καιρός είναι αφού ο λαός της πολύπαθης Ελλάδος όλος χαρά και αγαλλίαση εδέχθη εις τους κόλπους του τον επίσημον τούτο άνδρα και σήμερον όλος θλίψη και κατήφεια καταβρέχει το νεκρικόν του κρεβάτι με πικρότατα δάκρυα, και οδύρεται απαρηγόρητα. Ο γλυκύτατος χαιρετισμός ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ, έγινε άχαρις την ημέραν του Πάσχα εις τα χείλη του κάθε Έλληνος Χριστιανού, και απανταίνοντας ο ένας εις τον άλλον, πριν του ευχηθή ταις καλαίς εορταίς ερωτούσε «Πως είναι ο μυλόρδος;». Χιλιάδες άνθρωποι συναγμένοι να δώσουν μεταξύ τους το θείον φίλημα της αγάπης εις την ευρύχωρον πεδιάδα έξω από το τείχος της πόλεώς μας, εφαίνονταν ότι εσυνάχθησαν μόνον και μόνον να παρακαλέσουν τον ελευθερωτήν του παντός διά την υγείαν του συναγωνιστού της ελευθερίας του γένους μας. Και πως ήτο δυνατόν να μη συντριβή η καρδία όλων; Να μη καταπικραθούν όλων τα χείλη; Ευρέθηκεν άλλη φοράν το μέρος τούτο της Ελλάδος εις περισσοτέραν χρείαν και ανάγκην παρά εις την εποχήν, εις την οποίαν ο πολυθρήνητος Μυλόρδος Μπάυρον επέρασε με κίνδυνον και αυτής της ζωής του εις το Μεσολλόγι, και τότε και εις όσον καιρόν συνέζησε μαζί μας, δεν εθεράπευσε το πλουσιοπάροχόν του χέρι ταις δεινόταταις χρείαις μας, χρείαις όπου η πτωχεία μας ταις άφηνεν αδιόρθωταις; Πόσα άλλα καλά πολύ ακόμα μεγαλύτερα, ελπίζαμεν από αυτόν τον άνδρα; Και σήμερον, αλλοίμονον! Σήμερον ο πικρός τάφος καταπίνει και αυτόν και ταις ελπίδαις μας!
Αλλ’ έως αυτού, αδερφοί, είδατε τον φιλελεύθερον, τον πλούσιον, τον ανδρείον άνθρωπον, τον αληθινόν φιλλέληνα, είδατε τον ευεργέτην. Τούτο φθάνει βέβαια να μας κινήση τα δάκρυα. Δεν φθάνει όμως, δεν φθάνει διά την υπόληψίν του και το μέγεθος του ενδόξου επιχειρηματός του αυτός, του οποίου κλαίομεν τον θάνατον απαρηγόρητα, είναι άνθρωπος ο οποίος (εις το είδος του) έδωκε το όνομά του εις τον αιώνα μας. Η ευρυχωρία του πνεύματός του και το ύψος της φαντασίας του δεν τον άφησαν να πατήση τα λαμπρά, πλην κοινά ίχνη της φιλολογικής των παλαιών δόξας. Έπιασε νέο δρόμον, τον οποίον η γεροντική πρόληψις προσεπάθησε και προσπαθεί ακόμη να τον κλείση εις την σοφήν Ευρώπην. Αλλά όσω ζουν τα συγγράματά του (και θα ζουν όσω ζη ο κόσμος) θέλει μείνει πάντοτε ο δρόμος αυτός ανοιχτός επειδή και αυτός καθώς και ο άλλος είναι δρόμος αληθινής δόξας. Εδώ παρατρέχω όσα με βιάζει να σας κοινοποιήσω το βαθύ σέβας και ο μεγάλος ενθουσιασμός όπου πάντοτε ενέπνευσεν εις την καρδίαν μου η ανάγνωσις των συγγραμμάτων του και τον οποίον αισθάνομαι τώρα σφοδρότερον από άλλην φοράν. Εγκωμίασε και εγκωμιάζει τον ποιητήν του αιώνος μας όλη η σοφή Ευρώπη, και θέλει τον εγκωμιάσουν όλοι οι αιώνες, επειδή εγεννήθηκε διά όλην την Ευρώπην και διά όλους τους αιώνας.
Γεννημένος εις την λαμπρότατην μητρόπολιν της Λόνδρας, ευγενέστατος και από πατέρα και από μητέρα, πόσην χαράν αισθάνθηκε η φιλελληνική του καρδιά, όταν η πτωχή μας πόλις εις σημείον ευγνωμοσύνης, τον επολιτόγραψε; Εις αυτόν τον αγώνα του θανάτου του, ήγουν την στιγμήν όταν κρυμμένη η αιωνιότης δείχνεται εις τον άνθρωπον ευρισκόμενον εις τα όρια της θνητής και αθάνατης ζωής, όταν λέγω όλος ο ορατός κόσμος φαίνεται ένα μόνον σημείον ως προς τα λαμπρά έργα της θείας παντοδυναμίας, εις εκείνην την φοβεράν ώραν ο πολυένδοξος τούτος νεκρός αφήνοντας τον κόσμον όλον εβάσταξεν εις το στόμα του μονάχα δύο ονόματα, της μονάκριβης και πολυαγαπημένης του κόρης και της Ελλάδος. Αυτά τα δύο ονόματα βαθειά ριζωμένα εις τα σπλάχνα του, μήτε η στιγμή του θανάτου δεν μπόρεσε να τα εξαλείψη. ΘΥΓΑΤΕΡΑ ΜΟΥ! Είπεν, ΕΛΛΑΔΑ, είπε, και η φωνή του έλειψε! Ποία ελληνική καρδία να μη συντρίβεται όσαις φοραίς ενθυμείται αυτήν την περίστασιν!

Combat of the Giaour and the Pasha Painted by Eugène Delacroix (1827)

Αι ιδικαίς σου αγκάλες, ακριβή του και πολυαγαπητή θυγάτερ, αι ιδικαί σου θα το δεχθούν, τα δάκρυα τα εδικά σου θα παρηγορήσουν τον σωματοφόρον τάφον του, και τα δάκρυα των ορφανών Ελλήνων θέλει χύνονται πάνω εις την θήκη του πολυτιμότατου πνεύμονός του και απάνω εις όλην την γην της Ελλάδος, επειδή όλη η γη της Ελλάδος του είναι ο τάφος του καθώς εις ταις υστεριναίς στιγμαίς της ζωής του,εσέ, εις την Ελλάδα είχεν εις την καρδίαν του και εις τα χείλη του, δίκαιον ήταν και ύστερα από τον θάνατόν του να λάβη και αυτή μερίδιον από τα μεγαλοτίμητα λείψανά του. Η πατρίδα του, το Μεσολόγγι, σφιχταγκαλιάζει, ως σύμβολον της αγάπης του τον πνεύμονά του, δέξου και συ, γλυκύτατε καρπέ της καρδίας του αποθανόντος, δέξου το πτώμα του, την καρδίαν του, τα εντόσθιά του. Σου τα ξεπροβοδεί όλη η Ελλάς μαυροφορεμένη, όλη απαρηγόρητη. Σου τα ξεπροβοδεί με όλην την εκκλησιαστικήν, την πολιτικήν και στρατιωτικήν τιμήν και παράταξιν, και με όλον το πλήθος των συμπολιτών του Μεσολογγιτών και ομογενών του Ελλήνων. Σου τα ξεπροβοδεί στεφανωμένα με την ευγνωμοσύνην της, παρηγορημένα με τα δάκρυά της, συνωδευμένα, με τας θεοδέκτους ευχάς και ευλογίας του πανιερωτάτου Αρχιεπισκόπου μας, του αληθινού ζηλωτού της ελευθερίας του γένους, Κυρίου Πορφυρίου, του φιλοπάτριδος αγίου επισκόπου Κυρ.Ιωσήφ[14], και ολου του κλήρου. Μάθε, ευγενεστάτη κόρη, μάθε ότι στρατηγοί τα εβάσταξαν εις τους ώμους τους, και τα έφεραν εις την εκκλησίαν, χιλιάδες Έλληνες στρατιώται εσκέπαζαν τα δεξιά και αριστερά μέρη του δρόμου, όθεν τα εδιάβαιναν, και τα στόματα των τουφεκιών, οπού εκατάφαγαν τόσους και τόσους τυράννους, ήσαν όλα γυρμένα κατά την γην, ωσάν να ήθελαν να πολεμήσουν την γην, οπού τους άρπαξε τον ειλικρινή φίλο τους. Όλα αυτά τα πλήθη των στρατιωτών με το σπαθί τούτην την στιγμήν εις την μέση, με το τουφέκι εις τον ώμον, και έτοιμα να εκστρατεύσουν εναντίον του άσπονδου εχθρού του Χριστού και του ανθρώπου, περικυκλώνουν το νεκρικόν κρεββάτι, και ορκίζονται να μη λησμονήσουν ποτέ τας θυσίας του πατρός σου, και ποτέ να μην αφήσουν να πατηθή από βάρβαρον και τυραννικόν ποδάρι ο τόπος εις τον οποίον ευρίσκονται απομεινάρια του. Χιλιάδες στόματα χριστιανικά ανοίγονται αυτήν την στιγμήν, και ο ναός του Υψίστου Θεού των Χριστιανών αναβοά όλος ύμνους, όλος ικεσίας, δια να κατευοδωθούν τα σεβάσμια λείψανά του εις την πατρικήν του γην, και να αναπαυθή η ψυχή του όπου οι δίκαιοι αναπαύονται».

Αυτός ο επικήδειος λόγος, που μαρτυρεί με κάθε δυνατό τρόπο την ευγνωμοσύνη των Ελλήνων για τις υπηρεσίες του Λόρδου Βύρωνα, όπως επίσης και το σεβασμό τους, δημοσιεύτηκε ύστερα από διαταγή της κυβέρνησης.
Με τα λάθη και τις αδυναμίες του Βύρωνα, η Ελλάδα δεν είχε ανακατευτεί. Η Ελλάδα τον γνώρισε σαν τον άνθρωπο, που με τον ανυπόκριτο ενθουσιασμό του γι’αυτήν, εκφρασμένο στη λαμπερή και δυνατή γλώσσα της ποίησης, τράβηξε την προσοχή πολλών επάνω στην υπόθεσή της. Τον γνώρισε σαν άνθρωπο που, όταν ξεσηκώθηκε κι άρχισε τον αγώνα για την ελευθερία της, ενώ οι ελπίδες ήταν ακόμα θολές και αόριστες, άφησε τις διασκεδάσεις, για να μοιραστεί μαζί της τις στερήσεις και τους κινδύνους. Τον έβλεπε να ξοδεύει για την υπόθεσή της την περιουσία του και να θυσιάζει στην υπηρεσία της και επάνω στη γη της, την ίδια του τη ζωή.

The stone marking where Byron is buried at St. Mary Magdalene Church,

Hucknall Torkard, Nottinghamshire, England

Ο Άγγλος ιστορικός G.Finlay, ο οποίος συμμετείχε στην περίφημη Ταξιαρχία του Λόρδου Βύρωνα, διατύπωσε στο έργο του, Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, μια εκτίμηση για τη δράση του Βύρωνα στην Ελλάδα εξαιρετικά ρεαλιστική και εύστοχη:

«Η βραχεία του διαμονή εν Ελλάδι δεν σχετίζεται με σπουδαίον τι πολεμικό γεγονός, αλλά ο ενθουσιασμός τον οποίον ενέπνευσε εξυπηρέτησεν ίσως την Ελλάδα περισσότερον απ’όσον θα έπραττον αι προσωπικαί του προσπάθειαι εάν η ζωή του παρετείνετο, διότι ο ενθουσιασμός αυτός συνετέλεσεν εις την δι’εράνων δημιουργίας στόλου διά το Ελληνικόν Έθνος, εκ μέρους των Άγγλων και Αμερικανών Φιλελλήνων, στόλου τεθέντος υπό τας διαταγάς του Κόχραν».[15]
Αν υπάρχει άνθρωπος, που ο φιλελληνισμός του ήταν φλογερός και αυθόρμητος, που ο διακαής και ειλικρινής του πόθος του να βοηθήσει και να προωθήσει την υπόθεση της Ελλάδας ήταν ασίγαστος και δυνατός και που αξίζει την παντοτινή ευγνωμοσύνη, αυτός ήταν ο Λόρδος Βύρωνας. Και ο Βύρωνας θα θεωρείται εσαεί μεγάλος ευεργέτης των Ελλήνων.
Αντί επιλόγου, παραθέτω ένα συγκινητικό περιστατικό που αναφέρει ο Howe:

«Περνώντας μια ημέρα τον Κόλπο της Σαλαμίνας μέσα σε μία βάρκα μ’ έναν τραχύ ορεσίβιο καπετάνιο, έβγαλα έναν τόμο με ποιήματα του Βύρωνα και διάβαζα. Όπως φυσούσε ο αέρας άνοιξε τα φύλλα κι ο καπετάνιος, ρίχνοντας μια ματιά στο πορτρέτο, τον αναγνώρισε. Με παρακάλεσε να του το δώσω, και κοιτάζοντας μελαγχολικά τη μορφή του Λόρδου, τη φίλησε κι ύστερα το έδωσε και στους άντρες του, που έκαναν κι αυτοί το ίδιο, λέγοντας: Ήταν Μεγάλος και Καλός» [16].

doctor

_______________________________________________

[1] Ο λόρδος Βύρων ( ελληνοποίηση του αγγλικού George Gordon, Lord Byron) ήταν Άγγλος ποιητής, από τους σημαντικότερους της εποχής του και ο γνωστότερος και ο πλέον ενθουσιώδης των φιλελλήνων. Γόνος αριστοκρατικής οικογένειας έτυχε πολύ καλής μορφώσεως και από νεαρότατης ηλικίας έδειξε το μεγαλοφυές του ταλέντο.
Ανήσυχη φύση και χαρακτηριστικός φορέας των ιδεωδών της εποχής του, άρχισε τις περιοδείες και τις περιπλανήσεις του στις χώρες της Ευρώπης ( Πορτογαλία, Ισπανία, Ελλάδα, Τουρκία ).
Η Ελλάδα αιχμαλώτισε το νου και τη καρδιά του. Στην Αθήνα σχετίστηκε με τη κόρη του Θεοδώρου Μακρή, την Θηρεσία. Την ερωτεύτηκε παράφορα και της έγραψε το γνωστό ποίημα του" Κόρη των Αθηνών " (1809).
Ύστερα περιόδευσε στη Τουρκία και κατάφερε να διασχίσει τον Ελλήσποντο (Μάιος 1810 ), παρά την εκ γενετής ελαφρή χωλότητά του.
Το 1812 εκφωνεί τον πρώτο λόγο του στην Βουλή των Λόρδων και δημοσιεύει τα δύο πρώτα άσματά του "Τσάιλντ Χάρολντ" , τα οποία τον έκαναν διάσημο. Η διάλυση όμως του γάμου του με την ΄Αννα Ισαβέλλα Μίλμπαγκ (1792-1860) προκάλεσε τέτοιο σκάνδαλο, ώστε αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αγγλία (1816). Κατ' αρχή εγκαταστάθηκε στην Ελβετία και κατόπιν στην Ιταλία, όπου ένθερμα υποστήριξε την φιλελεύθερη κίνηση των Ιταλών πατριωτών.
Το 1823 με πρόσκληση του Μαυροκορδάτου, φτάνει στην Ελλάδα, για συμμετοχή στον αγώνα. Το 1823 πηγαίνει στο Μεσολόγγι και ασχολείται με την οργάνωση στρατιωτικών σωμάτων, ξοδεύοντας αρκετά λεφτά από την περιουσία του. Οι δοκιμασίες όμως και οι κακουχίες επιδείνωσαν την κατάσταση της ήδη κλονισμένης υγείας του. Στις 19 Απριλίου 1824 πέθανε από πυρετό στο Μεσολόγγι. Ο Σολωμός, συμμετέχοντας στο γενικό πένθος, συνθέτει μακρά ωδή στον θάνατό του.
Από τα έργα του Μπάϋρον πιο γνωστά είναι, οι εκτενείς ποιητικές συνθέσεις " Τσάιλντ Χάρολντ ", " Δον Ζουάν " και " Μάνφρεντ ".
Ο ποιητικός πλούτος του έργου του, η περιπετειώδης ζωή του και ο ηρωικός θάνατός του έγιναν αφορμή, όπως θεωρηθεί ως ο γνησιότερος εκπρόσωπος του ρομαντισμού κατά τον ιθ' αιώνα. Πηγή: http://pilavakis.tripod.com/new_page_72.htm

[2] Σάμιουελ Χάου (Samuel Gridley Howe) (1801 – 1876)
Αμερικανός γιατρός, υπέρμαχος της κατάργησης της δουλείας, μέγας φιλάνθρωπος, αλλά και άδολος φιλέλληνας. Γεννήθηκε στη Βοστόνη στις 10 Νοεμβρίου 1801 και καταγόταν από πλούσια οικογένεια. Σπούδασε ιατρική στο Χάρβαρντ, αλλά δεν άσκησε το ιατρικό επάγγελμα, καθώς κατέβηκε στην Ελλάδα στις αρχές του 1825 για να συμμετάσχει στην Ελληνική Επανάσταση. Ανέλαβε αμέσως υπηρεσία στον Αγώνα, περιθάλποντας τραυματίες και άρρωστους μαχητές. Στο πρώτο γράμμα προς τον πατέρα του αναφέρει μεταξύ άλλων: «…ως προς τον μισθόν μου, ουδέν λαμβάνω, ούτε μ' ενδιαφέρει, αφού η Κυβέρνησις δεν είναι εις θέσιν ούτε να θρέψη και να ενδύση τους δεινοπαθούντας στρατιώτας…». Η ζωή του ντελικάτου βοστονέζου με τη μεγάλη καρδιά, δύσκολη. Από το ημερολόγιό του διαβάζουμε: «… η δουλειά μου τη νύχτα που πέρασε ήταν ατέλειωτη … έκαμα τόσες εγχειρήσεις που αμφιβάλω αν θα κατόρθωνα να τις κάμω κατά τη διάρκεια ολόκληρων ετών στη Βοστώνη … δύο μήνες τώρα κοιμάμαι στο έδαφος με τα ρούχα … είχα σκεφτεί να φύγω από δω, αλλά θα ήταν πράξη επονείδιστη…». Ο Σαμουήλ Χάου επιστρέφει το 1827 στην Αμερική και οργανώνει έρανο για την ελληνική υπόθεση. Συγκεντρώνει 60.000 δολάρια και αγοράζει ρούχα και τρόφιμα για τους επαναστάτες. Ένα χρόνο αργότερα έρχεται και πάλι στην Ελλάδα και οργανώνει καταφύγια για την περίθαλψη των προσφύγων. Ένα από αυτά στον Ισθμό της Κορίνθου θα το ονομάσει «Ουασινγκτονία». Το 1831 επιστρέφει στη Βοστώνη και ιδρύει το πρώτο σχολείο για τυφλούς στις Ηνωμένες Πολιτείες, του οποίου διετέλεσε πρώτος διευθυντής. Το 1848 δημιουργεί ένα ανάλογο σχολείο για άτομα με διανοητικές διαταραχές. Το 1866, γηραιός πλέον, βρίσκεται για μια ακόμα φορά στην Ελλάδα, για να συνδράμει τους επαναστατημένους Κρητικούς. Πέθανε στις 9 Ιανουαρίου 1876.
Πηγή: http://istoria.exnet.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=275&Itemid=29
Βλ.επίσης: http://sansimera.gr/archive/biographies/show.php?id=215&name=Samuel_Howe
[3] Βλ. παλαιότερο σχετικό θέμα: http://dimitrisdoctor2.blogspot.com/2007/09/blog-post_5613.html
[4] “Childe Harold’s Pilgrimage”, ωδή Β’,15. http://en.wikipedia.org/wiki/Childe_Harold's_Pilgrimage
[5] “The Giaour”. http://en.wikipedia.org/wiki/The_Giaour
[6] Ο Βύρωνας σχημάτισε ένα μισθοφορικό στρατιωτικό σώμα από περίπου 1.000 Αλβανούς Σουλιώτες, οι οποίοι μετά την αποτυχημένη εκστρατεία του Μαυροκορδάτου στην Ήπειρο είχαν καταφύγει στα Ιόνια νησιά. Συγχρόνως, η παρουσία του στο Μεσολόγγι προσέλκυσε και όσους εθελοντές φιλέλληνες βρίσκονταν ακόμα στην Ελλάδα καθώς και νέους που άφηναν την χώρα τους και έρχονταν να πολεμήσουν στο πλευρό του. Δέκα Γερμανοί που είχαν έρθει στην Ελλάδα το 1822 έγιναν σωματοφύλακές του. Αυτό το ανομοιογενές στρατιωτικό σώμα, απαρτιζόμενο από ανθρώπους κάθε εθνικότητας, αποτέλεσε την «Ταξιαρχία του Λόρδου Βύρωνα» (Εγκ.ΔΟΜΗ, 9ος τόμος «Η ελληνική Επανάσταση», σ.359.
[7] William Parry, The Last Days of Lord Byron, London, σ.38, όπως παρατίθεται από τον Μάριο Μπλέτα στις υποσημειώσεις στην «Ιστορική Σκιαγραφία της Ελληνικής Επανάστασης»,σ. 230.
[8] Ο άγγλος συνταγματάρχης Λέστερ Στάνχοπ, μέλος του Αγγλικού Κομιτάτου για την Ελλάδα, έφτασε στο Μεσολόγγι στις 12/12/1823 ως συνεργάτης του Βύρωνα. Ήταν περισσότερο προοδευτικός και με φιλελεύθερες ιδέες. Επιχείρησε την οργάνωση της παιδείας, την υγειονομική περίθαλψη των κατοίκων, την ίδρυση ταχυδρομικής υπηρεσίας και την έκδοση εφημερίδας με τα πιεστήρια που έφερε μαζί του, από τα οποία πέτυχε μόνο το τελευταίο. Ήρθε σε αντίθεση με τον Βύρωνα και , κατά μία άποψη, ανακλήθηκε στην Αγγλία στις αρχές Μαΐου 1824 κατόπιν ενεργειών αντιπάλων του, συμπεριλαμβανομένου και του Βύρωνα (Μπλέτας, Howe,ο.π. σ.232).
[9] Σχετικά με την ασθένεια του Λόρδου Βύρωνα βλ. μελέτη του κ. Θεοδώρου Πέππα, Παθολόγου-Λοιμωξιολόγου, που έχει δημοσιεύσει στο blog του: http://theopeppasblog.pblogs.gr/2007/11/h-kardia-toy-lordoy-byrwna.html
[10] Η εκστρατεία της Ναυπάκτου ματαιώθηκε, λόγω των εξωπραγματικών απαιτήσεων των Σουλιωτών, οι οποίοι ήταν 300 και αξίωναν οι μισοί να πληρώνονται ως αξιωματικοί (σχόλιο του Μπλέτα, Howe, ο.π. σ.236).
[11] Conte Pietro Camba, «Ο Λόρδος Βύρων στην Ελλάδα» σ.138-139.
[12] Την Τρίτη του Πάσχα έγινε η κηδεία του από το Ναό του Αγίου Νικολάου, που ήταν μέσα στο σημερινό Ηρώο και πίσω ακριβώς από τον ανδριάντα του. Το σώμα του μεταφέρθηκε στην Αγγλία όπου και τάφηκε. Τα σπλάχνα του τοποθετήθηκαν σε ασημένιο κιβώτιο και φυλάχτηκαν στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα Μεσολογγίου ως το 1881. Τότε ένας σύλλογος πατριωτών με την επωνυμία "ο Βύρων" έκανε Πανελλήνιο έρανο για τον Ανδριάντα του, που είναι σήμερα στο κήπο των Ηρώων. Κάτω από τον Ανδριάντα έθαψαν και το κιβώτιο με τα σπλάχνα του. Πηγή: http://students.cs.unipi.gr/~p06046/kipos.html
[13] Howe, o.π. σ.238-241.
[14] Πρόκειται για τον Επίσκοπο Ρωγών Ιωσήφ: http://www.antibaro.gr/religion/xolebas_rwgwn.php
[15] G. Finlay, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως (Λονδίνο, 1861), Δομή, ο.π. σ.362.
[16] Howe, ο.π. σ.241 (υποσημείωση).

Μεθυλτριενολόνη (Μ3) στο DNA των… «γεννημένων νικητών» Ελλήνων.

Στην Κίνα έπεσαν οι μάσκες. Η ελληνική σαπουνόφουσκα έσκασε. Αυτό το συνοθύλευμα ντοπαρίσματος που θύμιζε Ανατολική Γερμανία και πολιτογραφήσεων αλλοδαπών αθλητών από χώρες του τέως "σοσιαλιστικού" μπλοκ έπεσε σαν χάρτινος πύργος.
Ειδικά όμως για την Χαλκιά και για τις σαχλαμάρες που έλεγε μετά το χρυσό στην Αθήνα 2004 περί "εθνικού DNA" κ.λπ. νιώθω ότι δικαιώθηκα διότι αν κάποιος ασχολείται στοιχειωδώς με τον αθλητισμό ξέρει ότι πρέπει να είναι επιφυλακτικός με αθλητές που εμφανίζονται από το πουθενά και η Χαλκιά είναι τέτοια περίπτωση.

Παραθέτω ένα υπέροχο ποστ από ένα επίσης υπέροχο blog, αυτό του zalmoxis

Μετά την ομάδα της άρσης βαρών… μετά τον Δημήτρη Ρέγα…
μετά τον Τάσο Γκούση… μετά τον Γιάννη Δρυμωνάκο… τώρα και η… Φανή Χαλκιά!
Όταν πριν 4 χρόνια η «ολυμπιονίκης» (τυπικά αυτή την υποκριτική προσφώνηση κανείς δεν μπορεί να την πάρει πίσω και ας έσπαγε ανεξήγητα το 2004 τα ατομικά της ρεκόρ κατά 4 δευτερόλεπτα, βελτίωση «αφύσικη» για όσους παρακολουθούν στίβο) της Αθήνας έλεγε «Οι Έλληνες είμαστε γεννημένοι νικητές» οι περισσότεροι ένιωθαν να ψηλώνουν κάμποσα μέτρα. Ελάχιστοι έκαναν το ρητορικό ερώτημα, «πόθεν ρε παιδιά;» και αμέσως λοιδωρούνταν ως ανθέλληνες, ως κομπλεξικοί, Απόψε το βράδυ ανακοινώθηκε πως η Φανή Χαλκιά βρέθηκε ντοπαρισμένη, αν και η πληροφορία υπήρχε από πολύ πριν. Και οι υπόνοιες από ημέρες νωρίτερα, όταν λεγόταν πως δεν είναι πολύ καλά η Φανή, δεν ξέρουμε, θα δούμε, κ.λπ.
Σύμφωνα με όσα έδειξε η εξέταση της WADA, στο πρώτο δείγμα ανιχνεύθηκε η ουσία μεθυλτριενολόνη (Μ3), η ίδια δηλαδή που είχε βρεθεί στους 11 αρσιβαρίστες, στον Γιάννη Δρυμωνάκο, τον Δημήτρη Ρέγα και τον Τάσο Γκούση.
Πρώτη λοιπόν και με διαφορά στη λίστα της ντροπής του ντόπινγκ η Ελλάδα, με 16 ντοπέ αθλητές. Στον παγκόσμιο πίνακα του ντόπινγκ, μετά την πρώτη στην κατάταξη, Ελλάδα με 16 αθλητές, ακολουθούν Βουλγαρία με 11, Ρωσία με 10, Κίνα με 3, Ρουμανία με 3, Ιταλία με 2, Βραζιλία, Κολομβία, Δανία, Ινδία, Ισραήλ, Τζαμάικα, Ολλανδία και ΗΠΑ, με 1 κάθε χώρα.

Υ.Γ. όταν το 2004 έβλεπα τον Θοδωρή Ζαγοράκη πρώτα να κάνει αυτό το θεαματικό σπριντ με την τρίπλα στον Λιζαραζού πριν τη σέντρα στο Χαριστέα στο ματς με τη Γαλλία και κατόπιν να σηκώνει την κούπα στον τελικό (πέραν του ότι η εθνική που παραπατούσε επί 90′ στον ημιτελικό με την Τσεχία ,στην παράταση “ξαφνικά” είχε μεταμορφωθεί σε Βραζιλία) μου ήρθε (και όχι μόνο σε εμένα) ο συνειρμός με την τεστοστερόνη που είχαν βρει πριν λίγα χρόνια στον Ζαγοράκη και ο οποίος αθωώθηκε ως… υπερβολικά άντρακλας. Όπως λέμε “Ελληνάρας ρε, με τη τεστοστερόνη να μας βγαίνει κι απ΄ τα αυτιά”! Αλλά πού να τολμήσεις να τα πεις αυτά… Γουδί, λαϊκά δικαστήρια και κρεμάλες θα έστηναν στις 5 Ιουλίου 2004 στην Αθήνα…

Υ.Γ. 2: Η σήψη έχει προχωρήσει τόσο σε αυτή τη χώρα που στις περισότερς συζητήσεις που ακούω για το ντόπιν, το επιμύθιο είναι πως οι Έλληνες θα πρέπει να είναι καλύτεροι στο να κλέβουν και να προσέχουν να μην τους πιάνουν!

Υ.Γ. 3: Η δήλωση που είχε κάνει το 2004 η Φανή Χαλκιά μετά τη νίκη της στα 400 μέτρα εμπόδια, ήταν η εξής:
“Οι Έλληνες είμαστε γεννημένοι πρώτοι.
Τα υπόλοιπα είναι για τους δεύτερους.
Το αποδεικνύουμε εδώ και χιλιάδες χρόνια σε όλο τον κόσμο.
Το έχουμε στα κύτταρά μας και είναι το μεγαλύτερο δώρο.
Είναι κρίμα να το αμφισβητούμε.
Όταν υπάρχει ελληνική ψυχή και πίστη στο Θεό, μπορείς να κατακτήσεις την κορυφή του κόσμου”.

Πόσο ωραία, σεμνή, δημοκρατική, ελληνική και χριστιανική δήλωση: ανώτερες φυλές με ανώτερα κύτταρα και γονίδια, εμείς οι “πρώτοι” και οι λοιποί “δεύτεροι, Θεός, πίστη, ψυχή, κορυφή του κόσμου… Ο κολοφώνας της αλαζονείας, της υποκρισίας, της αμετροέπειας, του ελληναραδισμού, του φασισμού…
Υ.Γ. 4: Το ισχυρό αναβολικό “Μετριμπολόν” (έτσι ονομάζεται κοινά η Μεθυλτριενολόνη) θεωρείται το πλέον ηπατοτοξικό στεροειδές και είναι αποδεδειγμένο πλέον πως προκαλεί καρκίνο στο συκώτι και στον προστάτη. Είναι από τα αγαπημένα αναβολικά των μποντυμπιλντεράδων, καθώς καίει “έξυπνα” (ταχύτατα και επιλεκτικά) το λίπος αυξάνοντας το ποσοστό της αμιγώς μυϊκής μάζας. Σήμερα, κύριος παρασκευαστής είναι κινεζικές εταιρίες. Μετά πάντως τον σάλο που προκάλεσε η απόδειξη ότι προκαλεί καρκινονογενέσεις, πολλοί το παίρνουν σήμερα σε ενέσιμη αντί πόσιμης μορφής.

Πηγή: http://zalmoxis.wordpress.com/2008/08/16/methylotrienoloni-m3-sto-dna-twn-gennimenwn-nhkitwn-ellinon-me-thn-fani-xalkia-eftasan-tous-16-oi-doparismenoi-ellines-athlites-kai-pairnoun-to-xryso-tis-dropis/

doctor

Εκειά που κλαψουρίζει ο Δίας

Υπάρχουν στιγμές που διαβάζεις κάτι και εύχεσαι να το είχες γράψει εσύ, ή καλύτερα να το είχες ζήσει εσύ.

Υπάρχει όμως και η "απόλυτη στιγμή" που εύχεσαι και τα δύο. Ένα τέτοιο "σοκ" υπέστην σήμερα διαβάζοντας ένα από τα καλύτερα ποστ που έχω διαβάσει ποτέ μου, μία από τις πιο ταξιδιάρικες ιστορίες, ένα από τα πιο μαγικά οδοιπορικά.

Ο ..δράστης;

Ο φίλος blogger vasikos metoxos .

Διάβασα το ποστ 3 φορές και πραγματικά δεν το χορταίνω.

Σας το παραθέτω παρακάτω χωρίς περεταίρω σχόλια.

Απλώς απολαύστε το:

http://vasikosmetoxos.blogspot.com/2008/08/blog-post.html

doctor

Ποιότητα ζωής

Αφορμή για το σημερινό ποστ ήταν τα πολύ ανθρώπινα ποστ του φίλου blogger περαστικού και οι συζητήσεις σε αυτά σχετικά με την ανθρωπιά, την ποιότητα ζωής και το επίπεδο των ανθρώπων που ζούνε δίπλα μας.
Στην Σουηδία πηγαίνω ανελλιπώς κάθε χρόνο από το 2001, μπορεί και δύο φορές το χρόνο. Αμέσως μου ήρθαν στο μυαλό κάποιες φωτογραφίες που έχω πάρει κατά καιρούς, σχετικές με τα όσα έχουμε συζητήσει στο blog του περαστικού. Θα δείτε πράγματα που σε άλλες χώρες είναι αυτονόητα, ενώ εδώ παραμένουν ζητούμενα ή σε πολλές περιπτώσεις όνειρα θερινής νυκτός...

Parking ποδηλάτων στην παλιά πόλη (gamla stan) της Στοκχόλμης.

Αριστερά αυτοκινητόδρομος, δεξιά ποδηλατόδρομος και πεζόδρομος στο Gustavsberg (Höjdhagen).

Το ίδιο και εδώ.

Ποδηλατόδρομος στο κέντρο της Στοκχόλμης (Kungsträdgården).

Διαδρομή Stockholm-Norrtälje. Τα δύο ρεύματα κυκλοφορίας χωρίζονται με νησίδα πρασίνου που σε κάποιες περιπτώσεις είναι τόσο μεγάλη που ούτε καν βλέπεις το αντίθετο ρεύμα.
Το οδόστρωμα τέλειο σε όλη τη διαδρομή. Οι δρόμοι δεξιά και αριστερά πεντακάθαροι.


Στο επαρχιακό δίκτυο, όταν στενεύει ο δρόμος γίνεται το εξής: για κάποια χιλιόμετρα (1-2) πας σε μια λωρίδα και οι απέναντι σε δύο (για να γίνουν οι προσπεράσεις). Μετά, γίνεται το αντίθετο κ.ο.κ. και έτσι πάντα υπάρχει διαχωριστικό και δεν μπαίνεις ποτέ στο αντίθετο ρεύμα για να προσπεράσεις.


Δρόμος-χαλί...


Φανάρι για ...ποδήλατα!




Uppsala. Parking ποδηλάτων έξω από τον σιδηροδρομικό σταθμό.

Φυσικά εμείς δεν χρειαζόμαστε τίποτα από τα παραπάνω διότι ...όταν εμείς χτίζαμε Παρθενώνες αυτοί τρώγαν βελανίδια και τα λοιπά...
Το ποστ είναι αφιερωμένο στον φίλο ελληνοσουηδό blogger pølsemannen .

doctor