Δευτέρα 22 Οκτωβρίου 2007

Η "προσφορά" της εκκλησίας και της θρησκείας στην αφύπνιση του Γένους (μέρος B')



Προχωράμε στο δεύτερο μέρος του αφιερώματός μας.
Η σημερινή μας ιστορία αποδεικνύει περίτρανα το «way of think» της εκκλησίας λίγο πριν την Επανάσταση.

Οι οπαδοί της επίσημης εθνικής ιστοριογραφίας η οποία γράφει ότι η εκκλησία και το Οικουμενικό Πατριαρχείο επετέλεσαν εθνικό ρόλο από την επομένη της Αλώσεως, είναι το ίδιο ανιστόρητοι (με την επιστημονική έννοια του όρου) με όσους καταλογίζουν στην εκκλησία ή στο Οικουμενικό Πατριαρχείο έλλειψη εθνικού φρονήματος και λένε ότι ο ρόλος της ήταν αντεθνικός. Και στις δύο περιπτώσεις το λάθος είναι το ίδιο: τα ιστορικά γεγονότα εκείνης της εποχής αναδιατάσσονται και αναλύονται με σημερινές αποκρυσταλλωμένες βεβαιότητες όσον αφορά την λέξη «Έθνος» οι οποίες διατρέχουν αναδρομικά την ιστορία ως αιωνίως υπάρχουσες[1].
Η έννοια "Έθνος" εκείνα τα χρόνια άρχισε σιγά σιγά να αναδύεται στην επιφάνεια, από την γαλλική επανάσταση και μετά.

Πάμε λοιπόν στην σημερινή μας ιστορία, πηγή της οποίας είναι το υπέροχο βιβλίο με τίτλο «Νεοελληνικός Διαφωτισμός» [2] του Π.Κιτρομηλίδη, καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών:

Ιλαρίων Σιναΐτης: Λογοκριτής και επιστάτης του Πατριαρχικού Τυπογραφείου, ανώτερος εκκλησιαστικός αξιωματούχος, που ήταν επιφορτισμένος με τη μορφωτική πολιτική του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Έγινε διαβόητος μεταξύ των οπαδών του Διαφωτισμού για την επίμονη δίωξη των απόψεών τους.
Ο αρχιλογοκριτής εξέδωσε εγκύκλιο το 1821, λίγο πριν την επανάσταση, προσκαλώντας τους «πεπαιδευμένους και σοφούς του γένους» να υποβάλλουν τα έργα τους για έκδοση στο πατριαρχικό τυπογραφείο –μια χειρονομία που θα σήμαινε τόσο ότι αναγνώριζαν την αυθεντία της Εκκλησίας όσο και ότι αποδέχονταν τις κατευθυντήριες υποδείξεις της επίσημης λογοκρισίας. Στη διακήρυξή του ο Ιλαρίων εξήρε τα πλεονεκτήματα του εκδοτικού προγράμματος της Εκκλησίας για τη διαπαιδαγώγηση του γένους, αλλά και προειδοποιούσε ότι το κλειδί της τυπογραφίας έπρεπε να παραμείνει στα σταθερά χέρια των αρχόντων, που θα έλεγχαν με τρόπο ασφαλή τις δραστηριότητές της.

Η εκκλησία τελικά φαινόταν να συνειδητοποιεί ότι , αφού δεν μπορούσε να αναχαιτίσει τον Διαφωτισμό, έπρεπε να προσπαθήσει να προσεταιριστεί τους οπαδούς του.
Αυτή ήταν η πραγματική πρόθεση της νέας πρωτοβουλίας.

Τα βαθύτερα πολιτικά κίνητρα, ωστόσο, γινόταν ολοφάνερα στις ιαχές υπέρ του Σουλτάνου, με τις οποίες ο αρχιλογοκριτής διάνθισε το κείμενό του στο οποίο επευφημούσε ό,τι οι διαφωτιστές θεωρούσαν ως ενσάρκωση του δεσποτισμού, με τα ακόλουθα λόγια:

«Ζήτω ο γαληνότατος και Κραταιότατος ημών ΑΝΑΞ, η Κορωνίς των προκατόχων αυτού μεγάλων Βασιλέων, ο ακριβής φύλαξ της Δικαιοσύνης και της Επιείκειας, ο ευσπλαχνικώτατος και ηρωικότατος ΣΟΥΛΤΑΝ ΜΑΧΜΟΥΤ Β’.
Είη το Κράτος αυτού διαιωνίζον, και θριαμβεύον κατά πάντων των εναντίων.
Η Ιερά αυτού Μεγαλειότης ύστερον από την απαράμιλλον προβλεπτικήν και βαθυνουστάτην πρόνοιαν, δι ης με θάμβος της απανταχόθεν πολιτικής παρατηρήσεως, διοικεί θαυμασίως την θεοφρούρητον ΑΥΤΗΣ Βασιλείαν, καταδιώκουσα παν είδος κακίας, και φιλοτιμούμενη να διακρατήση πανταχού την ευνομίαν, και να αποκαταστήση την αληθή ευδαιμονίαν των υπηκόων ΤΗΣ, επιβραβεύει βασιλικώς και εις τα διάφορα έθνη, άτινα περιθάλπτονται υπό της κραταιάς ΑΥΤΗΣ πτέρυγας, την ελευθερίαν του να συνιστώσι και να καλλιεργώσιν, όσα κοινά καλά αφορώσιν εις την Ηθικήν αυτών ευταξία, εις την βελτίωσιν εκάστου Έθνους, και εις την πρόοδον των ανθρωπίνων γνώσεων.

ΑΥΤΗ προς τοις άλλοις βασιλικοίς καλοίς, οις ελέησε, και ελεεί μεγαλοπρεπώς το ημέτερον Γένος, ενεπιστεύσατο ημίν και τας κλεις μιας κοινής του Γένους Τυπογραφίας, αναστείλασα πρότερον την άλογον ελευθερίαν, και όρον αυτοκρατορικώς επιθείσα, ώστε δυνάμενοι δι’αυτού να καρπούμεθα τα εκ της Τυπογραφίας καλά, να αποφεύγωμεν παν, ό,τι δύναται να συσκιάση την λαμπρότητα της ακραιφνούς ημών υποταγής δια της εκδόσεως βιβλίων αντιφρονούντων»
[3]

Το κοσμοείδωλο της «Ελληνικής Νομαρχίας» κατοπτριζόταν στις σελίδες του Ιλαρίωνος αξιολογικά αντεστραμμένο.
Η διακήρυξη του Ιλαρίωνα διαδόθηκε πλατιά και τυπώθηκε ακόμη και στις σελίδες του τελευταίου τεύχους της Μέλισσας, του ριζοσπαστικότερου ιδεολογικά περιοδικού, που εξέδιδαν οι δημοκρατικοί διανοούμενοι της ελληνικής διασποράς. Το κείμενο του Ιλαρίωνα τυπώθηκε αυτούσιο χωρίς άλλο σχόλιο, εκτός από μια σειρά θαυμαστικά σε παρένθεση.





Ο Διαφωτισμός αναγνωριζόταν πλέον τόσο από τους οπαδούς του όσο και από τους αντιπάλους του ως έκκληση για ριζική κοινωνική αλλαγή και πολιτική επανάσταση.
Ενάντια σε αυτό το αίτημα στέκονταν οι φρουροί της παραδοσιακής τάξης πραγμάτων, που ήθελαν να διατηρήσουν τόσο τις αξίες που θεωρούσαν ιερές, όσο και τα προνόμια και τα κοινωνικά και υλικά πλεονεκτήματα που οι αξίες αυτές δικαιολογούσαν και εξασφάλιζαν.
Πιεσμένοι από την ορμή του Διαφωτισμού, οι οπαδοί της παραδοσιακής τάξης εγκατέλειψαν κάθε πρόσχημα και ταυτίστηκαν ανοιχτά με τον αλλόπιστο δεσποτισμό ως το τελευταίο τους καταφύγιο.

doctor
___________________________________________________

[1] «Η εθνικιστική εκδοχή της ιστορίας συνίσταται σε αναχρονισμούς, αποσιωπήσεις, απόσπαση από τα ιστορικά συμφραζόμενα και, σε ακραίες περιπτώσεις, σε ψέμματα», Eric Hobsbawm, "Για την ιστορία", εκδόσεις Θεμέλιο, 1998.

[2] Σελ.453-456. Το βιβλίο εξεδόθη από το «Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας»:

Βιογραφικό του Π.Κιτρομηλίδη παραθέτω στο 1ο σχόλιο του παρακάτω θέματος:
http://dimitrisdoctor.blogspot.com/2007/09/blog-post.html


[3] Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Μέλισσα» τεύχος Γ’ 1821, σελ.255-256. Οι με κεφαλαία γραμμένες ολόκληρες λέξεις δεν είναι δικές μου, αλλά του ίδιου του κειμένου όπως το παραθέτει ο Π.Κιτρομηλίδης στις σελ.453-454 του προαναφερθέντος βιβλίου του.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου